شرح مطلب

---

روان‌شناسی: مهارت‌های تحصیلی و مطالعه

مطالعه و یادگیری به روش PQRST

نگارنده: علی مددیان پاک، ارسال‌شده در سه شنبه, 12 اردیبهشت 1396

---

چگونه مطالعه کنیم تا مطالب را بهتر در ذهن سازماندهی و یادآوری کنيم؟

اغلب دانش‌آموزان، دانشجويان و علاقه‌مندان آموزش از مربيان و استادان خود بارها پرسش می‌کنند که چگونه مطالعه کنیم تا مطالب را بهتر در ذهن سازماندهی کنيم؟ صبح زود مطالعه کنيم يا شب هنگام؟ با صدای بلند مطالعه کنيم يا به آهستگی مطالب را مرور کنيم؟ پيشکسوتان فرهنگی نيز با توجه به تجربيات و روش‌های علمی، شيوه‌هایی را توصيه می‌کنند. مطلب زير از کتاب "زمينه روان‌شناسی هيلگارد" تهيه شده که می‌تواند پاسخگوی برخی از پرسش‌های مربوط به شيوه‌های مطالعاتی باشد. اساس امر مطالعه و خواندن بدون فراموشی، یادگیری و حافظه است. در اين‌جا با تکنيک "PQRST" که مخفف آن در زبان لاتين، "Preview" مرور اجمالی، "Question" سؤال، "Read" خواندن، "Self-recitation" تلقين و تکرار، و "Test" آزمون است، آشنا می‌شويد. در زبان فارسی به این روش و شیوه‌های مشابه آن، "پسخبا" یا "پسختام" می‌گویند. مرحله‌ی P (مرور اجمالی): در اولين گام مطالعه، مروری اجمالی بر کل مطالب موردنظر کنيد تا از موضوع‌های اصلی آن تصويری پيدا کنيد. اين کار را می‌توان با خواندن رئوس مطالب و سپس گفتارهای اصلی و تصاوير و عکس‌های آن انجام داد. مهم‌ترين جنبه‌ی مرحله‌ی مرور اجمالی اين است که می‌توان خلاصه‌ی مطالب را در پايان هر فصل به دقت خواند و در مورد هر يک از نکاتی که در اين خلاصه آمده است تأمل کرد. خواه‌ناخواه به ذهن‌تان خطور می‌کند که بايد پس از خواندن مطالب جواب را پيدا کرده باشيد و دست‌آورد اين مرحله، به دست آوردن ديد کلی نسبت به عناوين فصل‌ها و نحوه‌ی سازماندهی آن‌هاست. مرحله‌ی Q (پرسش کردن): عناوین اصلی مطالب را به یک يا چند پرسش تبديل کنيد؛ پرسش‌هایی که با خواندن آن گفتارها، به پاسخ آن‌ها دست می‌یابید. بايد از خود بپرسید: «مطالب عمده‌ای که مؤلف می‌خواهد در اين گفتار بيان کند، چیست؟» مرحله‌ی R (خواندن): در اين مرحله، گفتار مورد نظر را با دقت به معنای آن بخوانید و بکوشید جواب پرسش‌هایی را که در مرحله‌ی Q مطرح کرده بوديد بیابید، لذا بايد در مورد آن‌چه که در دست مطالعه داريد، تأمل کنيد و آن را به مطالب ديگری که می‌دانيد ارتباط دهيد. پس می‌توان واژه‌ها يا عبارات کليدی را در متن علامت زد. اصولاً می‌بايست ۱۰ تا ۱۵ درصد متن را علامت زد، زيرا در اين مرحله، هدف اين است که واژه‌ها يا مطالب اصلی متن مشخص شود تا بعد بتوانيد آن‌ها را مرور کنيد. تا وقتی تمام گفتار و مطالب کليدی آن را نخوانده‌ايد، يادداشت برنداريد. اين کار کمک می‌کند اهميت نسبی هر نکته را دريابيد. مرحله‌ی S (تلقين و تکرار): پس از به پايان رساندن مطالعه‌ی مطالب بکوشيد تا نکات عمده‌ی آن را به ياد آوريد و اطلاعاتی را که در آن مطرح شده است، از حفظ بيان کنيد. درس پس دادن به خود، روش بسيار مؤثری برای تثبيت مطالب در حافظه است. مطالب را به زبان خودتان بيان کنيد و اطلاعات مطرح شده را از حفظ بگوييد. در نبود افراد، بهتر است با صدای بلند اين کار را انجام دهيد. اما اگر افراد ديگری هم حضور دارند، می‌توانيد اين کار را در ذهن‌تان انجام دهيد. مطلب را با متن مقابله کنيد تا مطمئن شويد که آن‌ها را درست و کامل به ياد آورده‌ايد. با تکرار يا از بَرکردن مطالب، متوجه می‌شويد که چه چيزهایی را به خاطر نسپرده‌ايد. اين کار به شما کمک می‌کند تا اطلاعات را در ذهن خود سازماندهی کنيد. پس از آن‌که گفتار اولی به پايان رسيد می‌توانيد به گفتار بعدی بپردازيد و باز هم مراحل S.R.Q را در مورد آن به کار بنديد. همين روش را تا پايان گفتارهای يک فصل اعمال کنيد. مرحله‌ی T (آزمون): پس از پايان مطالعه‌ی يک فصل، بايد از خودتان امتحان بگيريد و کل مطالب فصل را مرور کنيد. بنابراين، يادداشت‌های خود را دوره کنيد و ببينيد که آيا نکات اصلی را به ياد می‌آوريد يا نه؟ بکوشيد تا دريابيد که مطالب مختلف فصل‌ها چه ارتباطی با هم دارند؟ در مرحله‌ی T، ممکن است برای يافتن مطالب و نکات کليدی به کل فصل مراجعه کنيد و در اين مرحله بايد خلاصه‌ی فصل‌ها را بخوانيد، همچنين، به هر مدخلی جزئيات بيشتری بيافزاييد. مرحله‌ی T را نبايد به شب امتحان موکول کرد. بهترين زمان برای اولين مرور هر فصل، بلافاصله پس از خواندن آن است. پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که روش «PQRST» بسيار مفيد بوده است، به‌گونه‌ای که بر روخوانی ساده‌ی مطالب فصل، از ابتدا تا انتها ارجحيت دارد. مرحله‌ی تلقين و تکرار در اين روش بسيار مهم است. به‌جای چندبار خواندن مطالب، بخش عمده‌ی زمان مطالعه را برای حفظ کردن فعالانه‌ی مطالب صرف کنيد. بر اساس پژوهش‌های انجام شده، خواندن دقيق خلاصه‌ی مطالب هر فصل، پيش از خواندن آن، بهره‌وری مطالعه را بسيار بيش‌تر می‌کند. خواندن خلاصه‌ی هر فصل سبب می‌شود که کل مطالب آن در ذهن سازماندهی شود. حتی اگر نخواهيد از تمام مراحل روش «PQRST» پيروی کنيد، خوب است به اهميت تلقين و تکرار و خواندن خلاصه‌ی مطلب فصل برای ورود به مطلب توجه خاصی مبذول کنيد. * منبع مورد استفاده: کتاب «زمينه روان‌شناسی هيلگارد»؛ نوشته: اتكينسون و اتكينسون؛ ترجمه: دكتر محمدنقی براهنی و همكاران .- تهران: انتشارات رشد.

---

---